Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!
Źródło: Pan Tadeusz, Księga XI, w.117–118
Romantyzm zrodził się w Wilnie i Lwowie, a w tematyce jego całkowicie dominowała Litwa (z Białorusią – „Dziady” Mickiewicza) oraz Ukraina. Adam Mickiewicz dał początek romantyzmowi swymi litewskimi „Balladami i Romansami” (1822r). Romantyzm w Polsce rozwinął się szczególnie po roku 1830, czyli po upadku powstania listopadowego, gdy Polacy ostatecznie utracili niepodległość.
Zamierzchła przeszłość pobudzała wyobraźnię swą tajemniczością, przyciągała czasy legendarne, średniowieczne, narodowe dzieje, umacniała poczucie narodowej tożsamości i odrębności. Kult narodowości i walki narodów o niepodległość stawał się punktem centralnym w polskiej poetyce okresu romantyzmu. Negując jednolity model człowieka, jaki kształtowało oświecenie, romantyzm domagał się wolności dla wybitnej, nieprzeciętnej jednostki. Był zafascynowany wnętrzem człowieka, zapuszczał się w świat snów, wizji,
obłędu, szaleństw. Poczucie osamotnienia, ucieczka od życia w marzenia lub myśli samobójcze, a z drugiej strony postawa altruistyczna porywów, buntów, walki, poświęcenia –
charakteryzowała dwie sprzeczne postawy bohaterów romantycznych. Romantyzm przedstawiał wszechświat jako pełną tajemnic duchową jedność człowieka
i kosmosu. To poznanie uznano za dostępne tylko poetom. Tworzenie przedstawiano jako akt spontaniczny dokonywany w stanie natchnienia. Poecie wyznaczano najwyższe miejsce w hierarchii osiągnięć ducha ludzkiego. Romantyzm urzeczony kosmiczną nieskończonością stał się zwrotem ku olbrzymim przestrzeniom czasu minionego.
Wielki wpływ na polskich poetów romantycznych miały utwory Goethego i Schillera, prekursora romantyzmu Chateaubrianda, później Waltera Scotta oraz Byrona. W romantyzmie polskim, twórczość kilku genialnych poetów m.in. Adama Mickiewicza wzniosła poezję tego okresu na wyżyny sztuki europejskiej. Znaczenie naszego romantyzmu nie tylko w historii naszej literatury, ale i w dziejach narodu jest wyjątkowe w porównaniu z innymi kulturami europejskimi.